در هجدهم شعبان سال 1322هجری قمری آنگاه كه پدر و مادرش به زیارت ثامن الحجج مشرف شده بودند پا به عرصه حیات نهاد. پدرش كه از صالحان و تقواپیشگان و ارادتمندان امام هشتم (ع)بود، نامش را محمد رضا گذاشت. دوران كودكی و نوجوانی را در طبس گذرانید و مبادی علوم را نزد پدر و سید محمد علی معروف به میرزا جعفر فرا گرفت. به سال 1327هجری قمری به فرمان پدر به مشهد مهاجرت كرد. در آن هنگام، او پانزده بهار را

پشت سر نهاده و با شور و شوقی زاید الوصف برای ادامه تحصیل در حوزه مشهد رحل اقامت افكنده بود. مقدمات و بخشی از مرحله سطح را نزد اساتید معروف حوزه مشهد آموخت: ادبیات عرب را نزد ادیب نیشابوری، اصول را نزد شیخ كاظم دامغانی، قوانین را نزد میرزا محمد حسین شهرستانی و

صفحه 248

شرح لمعه را نزد سید محمد باقر مدرس. اما حوزه مشهد نمی توانست عطش او را برای فراگیری علوم مختلف اسلامی فرونشاند. از این رو به حوزه علمیه قم هجرت كرد. در آغاز به تكمیل مرحله سطح پرداخت: مكاسب شیخ انصاری و كفایة الاصول آخوند خراسانی را نزد عالم فرهیخته، آیت حق، سید علی یثربی كاشانی، رسائل شیخ انصاری را نزد آیت الله العظمی مرحوم سید محمد تقی خوانساری و ریاض المسائل را نزد جمال السالكین، عارف و فقیه نامور آیت الله میرزا جواد آقا ملكی تبریزی فرا گرفت. سپس به درس خارج فقه و اصول را یافت. در این مرحله هفت سال از محضر حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، بهره گرفت. فلسفه و علوم عقلی را از محضر فیلسوفان فرزانه میرزا علی كبر یزدی و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و فصوص الحكم محیی الدین عربی را نزد عارف و عالم بلند آوازه حضرت آیةالله العظمی محمدعلی شاه آبادی فرا گرفت. وی در مدت اقامت خود در قم همواره ملازم استاد و مراد و محبوب خود میرزا جواد آقا ملكی تبریزی (ره)بود و از آن استاد الهی اخلاق و سیر و سلوك می آموخت.

محقق جوان ما در حالی كه مجتهدی توانا بود و به دریافت چندین اجازه اجتهاد نائل آمده بود، باز هم از طلب علم علوم باز نایستاد و پس از چند سال اقامت در قم به نجف اشرف مهاجرت كرد. در حوزه نجف در دروس فقه و اصول اعلام و بزرگانی چون میرزا محمد حسین نائینی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمدحسین اصفهانی معروف به

صفحه 249

كمپانی، میرزا علی ایروانی و سیدابوالحسن اصفهانی شركت جست و بهره ها گرفت. او از اصحاب مورد اعتماد و از اعضای دفتر استفتائات آیةالله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی - مرجع مقتدر و مورد توجه خاص امام عصر - ارواحناه فداه - بود و حدود پانزده سال از محضر پر فیض او استفاده نمود. وی در همین زمان از مباحث كلامی و تفسیری عالم عامل و محقق مشهور آیةالله شیخ محمد جواد بلاغی نیز بهره ها گرفت و ذخیره ها اندوخت. استاد طبسی در تمام این مراحل به عنوان عالمی جدی و پركار و خستگی ناپذیر مطرح بود و همگان به او به دیده عظمت می نگریستند.

محقق بزرگوار ما به تواضع، سعه صدر، خلق نیك، علو همت، بلندی اندیشه، ورع، تقوا، عفت و حیاء آراسته بود، چنانكه سیمای ظاهری او نیز پرجاذبه بود. او به بزرگان تعظیم می كرد و با خردسالان با مهر و عطوفت برخورد می نمود. همواره در سلام بر دیگران اعم از صغیر و كبیر، وضیع و شریف سبقت می گرفت. ساده زیستی و بی اعتنایی به زخارف دنیا شیوه او بود. او تا پایان عمر در خانه ای قدیمی و محقر زیست و از دنیا جز به قدر ضرورت برنگرفت و قناعت را همواره پیشه خود ساخت.

صفحه 250
طبسی از دیدگاه علما و بزرگان

تعداد زیادی از مراجع و شخصیت های بزرگ علمی معاصر محقق طبسی درباره مقام شامخ و علمی و عملی او سخن گفته اند، كه در این مقال، فقط سخن تنی چند از آنان را می آوریم:
1- مرحوم محقق نایینی

« جناب عالم عامل، فاضل كامل، تكیه گاه عالمان تقواپیشه و فضلا، ثقةالاسلام حاج شیخ محمدرضا طبسی - كه همواره خدا او را تأیید كند - از جمله كسانی است كه تمام توان خود را در طلب علم و عمل به كار گرفته تا به درجه والای اجتهاد نائل آمده و به صلاح و ارشاد قرین گردیده است. او می تواند به احكامی كه به شیوه متداول میان مجتهدان بزرگ استنباط می كند، عمل می كند.» ( ماه صفر سال 1349)
2- آقا ضیاء عراقی

« عالم عامل و فاضل كامل، تكیه گاه و پشتیبان فقهای راشدین و عماد فضلا و مجتهدین، شیخ بزرگوار و پك سرشت، ركن مورد اعتماد، غوّاص دریای دانش و محور تقوا و حلم، افتخار اعلام، شخصیت مورد وثوق و سربلند و ستوده همگان، كنز عرفان و نحریر زمان، دانشور راه یافته ( به قله كمال) ، شیخ محمد رضا طبسی كه از وطن خود به نجف مهاجرت كرد و با جدیت و كوشش فراوان در محضر بزرگان و بهره گیری از عنصر زمان چنان كوشید

كه به مقصود نائل آمد و مجتهدی عادل گردید، پس او را سزد كه به آنچه استنباط كند، عمل نماید

صفحه 251

و در مسائلی كه اجتهاد كند، تقلید بر او حرام است و او از همان اختیاراتی برخوردار است كه مجتهدان در زمان غیبت امام عصر( عج) از آن برخوردارند و او را به تقوای الهی توصیه می كنم كه بهترین زاد راه آدمی است.»

(سال 1349ق)
3- سید ابوالحسن اصفهانی

« ... جناب عالم وعامل و فاضل كامل، صاحب اندیشه قوی و سلیقه مستقیم، صفیّ و زكیّ ( دوست صمیمی و برگزیده و نیكوكار) مورد اطمینان، ثقةالاسلام شیخ محمدرضا طبسی - دامت تأییداته - از كسانی است كه عمر خود را در تحصیل علوم شرعی و تنقیح مبانی نظری آن صرف كرده و در محضر جمعی از بزرگان و بر این حقیر، مدت زیادی افاده و استفاده و تحقیق و تدقیق و جدّ و جهد پرداخته تا آنكه از عالمان برجسته گردیده، از آنان كه

مشارالیه بالبنان ( آنكه همگان او را با انگشتان به یكدیگر نشان می دهند و زبانزد خاص و عام است) گردیده است ؛ پس او را سزد كه به احكامی كه به روش متداول میان اعلام استنباط می كند، عمل كند، و به او اجازه دادم كه آنچه را روایت آن از طریق من به صحت پیوسته است روایت كند...» ( سال 1348ق)

4- شیخ عبدالكریم حائری، بنیانگذار حوزه علمیه قم

« آیةالله طبسی) مدتی طولانی در درس من حاضر شده و با جدیت و كوشش فراوان به تنقیح مسائل شرعی از مبانی نظری آن به انسان كه در میان عالمان عامل متداول است، پرداخته است، پس خدای را بر این نعمت عظمی و عطیّه كبری ( نعمت و بخشش بزرگ) شكر كند و سپاس گوید...»

صفحه 252

5- فرزانه فرهیخته و كتابشناس بزرگ، صاحب كتاب گرانسنگ الذریعة، مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی

« چون در روز مبعث خاتم پیامبران (ص)از سامراء به نجف اشرف برای زیارت سرور اوصیاء امیرالمؤمنین (ع)شرفیاب گشتم، از حسن اتفاق برخورد كردم به دانشور مورد اعتماد بزرگان و دست پرورده مجتهدان بزرگوار، عالم عامل و فاضل كامل، دارای مزایای ارجمند و آثار زیبا و ارزشمند، محقق مدقق، صاحب تألیفات ممتع و آثار كم نظیر، فخر شیعه و مایه قوام شریعت، علامه پارسای تقواپیشه، مولانا حاج شیخ محمدرضا مشهور به مروّج

طبسی قمی - كه خدای امثال وی را فراوان كند و شریعت محمدی را به وجود او تأیید نماید...» ( سال 1351ق)

6- صاحب دائرةالمعارف عظیم اعیان الشیعه، مرحوم آیت الله سید محسن جبل عاملی در ضمن اجازه ای از علامه طبسی این گونه تعبیر می كند:

« ... برادر الهی، عالم عامل، فاضل كامل، زبدةالعلماء و عمدةالفضلاء، مولانا الشیخ محمدرضا مشهور به مروّج طبسی...» ( سال 1352ق)

صفحه 253

7- محمدباقر بیرجندی خراسانی، صاحب كبریت الاحمر كه عالمی بسیار دقیق و محدثی خبیر بوده است در ضمن اجازه ای كه به محقق طبسی داده است از او این گونه تعبیر كرده است:

« جناب مؤید یگانه، عالم كامل فرزانه، پیشتاز فضلای متبحّر و زبده عالمان مكرّم محترم، فخر اعلام و مروّج احكام، شیخ جلیل نبیل ( استاد بزرگ شریف) ...» ( سال 1349ق)

8- حكیم متأله و عارف بی بدیل، شیخ محمدعلی شاه آبادی

« و از جمله كسانی كه در خلوت و جلوت، و در شب و روز به كشف حقایق و دقایق دانش دین پرداخته و مسائل دینی را بر بنیادهای آن استوار ساخته و حلال و حرام دین را از آن استنباط كرده تا آنكه مدال افتخار « انتم افقه الناس اذا عرفتم معانی كلامنا» را دریافت كرد. آنكه در راه صدق و صفا و سلوك كرده و مراتب قرب و كمال را نور دیده و به آسمان دانش و تقوا عروج كرده، همنام مولای ما و امید ما حضر رضا( علیه آلاف التحیة و الثناء) ، حاج شیخ محمدرضا طبسی است...»
آثار و كتب محقق طبسی

مرحوم آیةالله طبسی از جمله دانشمندانی بود كه در سنگر دین با حربه قلم، دلسوزانه به دفاع از دین می پرداخت. حاصل این مرزبانی، سی و پنج كتاب و رساله است كه به بعضی از آنها اشاره می كنیم:

1- گاه با عزمی استوار از حریم پدر ولایت، مدافع موّحد خاتم پیامبران (ص)یعنی حضرت ابوطالب دفاع می كرد و در اثری ماندگار و

صفحه 254

ممتع به معرفی آن یگانه مدافع رسول كرم (ص)در سخت ترین شرایط می پرداخت و پرده های ابهام را كه از سوی دشمنان فرزندش علی (ع)پدید آمده است، كنار می زد و به این هم بسنده نمی كرد و هر ساله در روز رحلت

غمبار جناب ابوطالب به سوگ می نشست ومجلس ذكر مصیبت ترتیب می داد. كتاب منیةالراغب فی ایمان ابی طالب كه تحت عنوان « ابوطالب یگانه مدافع اسلام» ترجمه شده است.

2- گاه مشعل هدایت به دست می گرفت و به بیرون راندن دیو سیرتان و اندیشه های ناباب آنها از حوزه دین همت می گماشت:

الف) مصباح الهدی فی الرد علی القادیانیة

ب) قادیانی چه می گوید؟

ج) الصوفیة المبتدعة

3- گاه به تشیید پایه های دین می پرداخت و اصول عقاید را می نگاشت:

1- الاعتقادات

2- دروس فی العقیدة و العقائد

3- تبصرة المتعلمین فی عقائد المؤمنین

4- عقد الفرائد فی اصول العقائد

5- القول الفصیح فی اصول الدین الصحیح

6- الشیعة و الرجعة

7- اثبات الرجعة

8- الامام الغائب

صفحه 255

9- ذخیرة العباد فی ما یتعلق بالمعاد

و...

4- گاه در محضر بزرگان زانوی تلمّذ به زمین می زد و از خرمن دانش آنها خوشه های فقه و اصول می چید:

1- تقریرات بحث آیةالله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی

2- تقریرات بحث آیةالله العظمی شیخ محمد حسین نایینی

3- تقریرات بحث آیةالله العظمی شیخ ضیاءالدین عراقی

5- گاه خود دامن همت به كمر می زد و برای افزایش بصیرت دانشجویان و متعلمان یا برای راهنمایی بندگان خدای سبحان، قلم می زد:

1- ذخیرةالصالحین فی شرح تبصرة المتعلمین ( دوره فقه استدلالی)

2- رسالة فی الحج

3- رسالة فی المعاطاة

4- مباحث فی علم الاصول

5- طریق النجاة( رساله عملیه ایشان)

6- گاه به قرآن روی می آورد و به تفسیر آن می پرداخت

1-جامع البیان فی تفسیر القرآن

2- تفسیر سوره عمّ

7- و در پایان به سوی مشعل هدایت و سفینه نجات روی آورد

1- مقتل الامام الحسین (ع)

صفحه 256

2- النهضة الحسینیة و الدعوة الالهیة
همراه با امام، همگام با انقلاب

1-یكی از اهداف شوم رژیم مستبد شاهنشاهی از تبعید امام خمینی (ره)از تركیه به نجف اشرف به خیال خام او كوچك كردن امام و محو كردن شخصیت ایشان در پرتو شخصیت های بزرگ علمی حوزه نجف بود. محقق طبسی از جمله كسانی بود كه برای تعظیم و تكریم هر چه بیشتر امام و نكام گذاشتن دشمنان اسلام، تا چهل كیلومتری نجف اشرف به استقبال امام شتافت و با آگاهی و بصیرت می گفت و بر این گفته پای می فشرد كه باید از زحمات این مرد( یعنی امام خمینی) تقدیر به عمل آورد.

2- در همان راستا حركت زیبای دیگری را از محقق طبسی شاهد هستیم. ایشان پس از ورود امام به نجف اشرف و تشكیل نماز جماعت یشان در مسجد شیخ انصاری (ره)به منظور تأیید و تجلیل و تثبیت موقعیت امام، نماز جماعت خود را در حرم مطهر امیرمؤمنان (ع)تعطیل كرد و در نماز جماعت امام شركت می نمود.

3- همچنین ایشان از جمله عالمان آگاه و بزرگواری بودند كه برای خنثی كردن حركت كور دشمنان اسلام، در تأیید و حمایت از امام خمینی اعلامیه صادر كردند و تلگرام فرستادند.

4- این رجل الهی و شیر بیشه علم و تقوا و كیاست در دفاع از اسلام و امام در ضمن تلگرافی كه حكی از قوت ایمان و فراستی

صفحه 257

مؤمنانه است خطاب به عَلَم نخست وزیر وقت رژیم شاهنشاهی می نویسد: « كاری نكن كه عَلَم بر تو سنگین گردد.»

5- ایشان حمایت از امام خمینی (ره)را حمایت از امام زمان (ع)می دانستند.

6- در جریان دفاع مقدس، دیگران را به شركت فعال در جبهه تشویق می كرد و همواره آرزو می كرد كه ای كاش پیری و ضعف قوا مانع ایشان از رفتن به جبهه نبود و می توانست دوشادوش رزمندگان اسلام از حریم كشور امام زمان - ارواحناه فداه - دفاع كند.

7- ایشان به این كتفا نكرد و فرزند رشیدش آقا محمدصادق را در جریان دفاع مقدس تقدیم انقلاب كرد و افتخار پدر شهید بودن را نیز به دست آورد.
عروج به سوی معبود

مرحوم آیةالله طبسی پس از سال ها رنج و زحمت طاقت فرسا در راه اعتلای دین، رو به افول نهاد. در سال 1399ه.ق به بیماری جانكاهی كه از كثرت اشتغال به تألیف و اهتمام در امر دین پدید آمده بود مبتلا گردید و سرانجام در بیست و پنجم ماه ربیع الاول سال 1405ندای حق را لبیك گفت و رخ در نقاب خك كشید. پیكر پك و مطهر این عالم ربانی در جوار حضرت فاطمه معصومه (س)در حجره 38صحن بزرگ به خك سپرده شد.

عاش سعیدا و مات سعیدا